Sản phẩm OCOP 3 sao Tỏi đen Diệp Bách.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, sản phẩm OCOP của Sơn La vẫn đối mặt không ít thách thức: quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, khó mở rộng đơn hàng lớn, thiếu liên kết chuỗi và năng lực cạnh tranh chưa cao. Việc tháo gỡ những “nút thắt” này đang được tỉnh xác định là yêu cầu cấp thiết nhằm đưa sản phẩm OCOP phát triển thực chất, hiệu quả và bền vững.

Nhiều sản phẩm OCOP - nhưng vẫn thiếu “sức bật”

Theo đánh giá của ngành chức năng, phần lớn sản phẩm OCOP hiện nay vẫn tập trung ở nhóm thực phẩm, đồ uống, dược liệu; chủ yếu do các hợp tác xã, hộ sản xuất nhỏ lẻ hoặc doanh nghiệp vừa và nhỏ triển khai. Dù nhiều sản phẩm đã được công nhận từ 3 đến 4 sao, song tỷ lệ sản phẩm đạt chuẩn quốc gia (5 sao) vẫn còn khiêm tốn.

Một số khó khăn nổi bật có thể kể đến như: Quy mô sản xuất manh mún, thiếu vùng nguyên liệu ổn định; Công nghệ chế biến đơn giản, chủ yếu theo phương pháp thủ công truyền thống; Bao bì, nhãn mác chưa đồng bộ, thiếu tính nhận diện thương hiệu; Khó tiếp cận hệ thống phân phối hiện đại, chưa đủ năng lực đáp ứng đơn hàng lớn và ổn định; Thiếu nhân lực chuyên môn về phát triển sản phẩm, quản trị kinh doanh và xúc tiến thương mại. Trong bối cảnh đó, nếu không có giải pháp đồng bộ, các sản phẩm OCOP rất dễ rơi vào tình trạng “được mùa, mất giá”, “có sản phẩm nhưng không có thị trường”.

Tháo gỡ khó khăn: Cần giải pháp đồng bộ, sát thực tiễn

Trước thực trạng quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, thiếu tính liên kết và khó mở rộng thị trường, việc tháo gỡ “nút thắt” cho sản phẩm OCOP của tỉnh Sơn La đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ từ nhiều phía. Trọng tâm là nâng cao năng lực sản xuất, kết nối thị trường và chuyên nghiệp hóa hoạt động của các chủ thể tham gia chương trình.

Trước hết, cần đẩy mạnh việc phát triển vùng nguyên liệu ổn định, đạt chuẩn. Đây là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng sản phẩm. Cùng với đó, việc xây dựng vùng nguyên liệu cần gắn với quy hoạch và liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị. Các địa phương cần chủ động hỗ trợ hợp tác xã, doanh nghiệp xây dựng mô hình sản xuất an toàn, ứng dụng quy trình kỹ thuật tiên tiến, hướng đến đạt chuẩn VietGAP, hữu cơ hoặc các tiêu chuẩn tương đương phục vụ xuất khẩu.

Thứ hai, vấn đề đầu tư công nghệ, thiết bị chế biến và bảo quản sau thu hoạch cũng cần được ưu tiên. Nhiều sản phẩm OCOP hiện vẫn được sơ chế, chế biến bằng phương pháp thủ công, công nghệ đơn giản, dẫn đến chất lượng chưa đồng đều và hạn chế thời gian bảo quản. Việc hỗ trợ vay vốn ưu đãi, kết nối chuyển giao công nghệ, đồng hành cùng các chủ thể trong khâu thiết kế bao bì, nhãn mác, truy xuất nguồn gốc sẽ góp phần nâng cao giá trị sản phẩm và tạo sự chuyên nghiệp trong cách làm OCOP.

Thứ ba, cần đặc biệt quan tâm đến nâng cao năng lực cho đội ngũ làm OCOP. Đây là khâu còn yếu tại nhiều địa phương. Các chủ thể sản xuất đa phần xuất thân từ nông dân, còn hạn chế kỹ năng quản trị, phát triển thương hiệu hay tiếp cận thị trường. Vì vậy, ngành chức năng cần tăng cường tổ chức các lớp tập huấn, tư vấn kỹ thuật, hỗ trợ đào tạo bài bản về phát triển sản phẩm OCOP, kỹ năng xúc tiến thương mại, ứng dụng thương mại điện tử…

Bên cạnh đó, tỉnh cần chú trọng đến công tác quảng bá, xúc tiến thương mại cho sản phẩm OCOP. Việc tổ chức các hội chợ, phiên chợ nông sản, tuần lễ OCOP tại các đô thị lớn, cũng như kết nối với các sàn thương mại điện tử, chuỗi siêu thị, nhà phân phối uy tín… sẽ mở ra cơ hội mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước. Đặc biệt, cần định hướng rõ chiến lược xây dựng thương hiệu, đăng ký sở hữu trí tuệ và bảo vệ nhãn hiệu cho các sản phẩm đặc trưng.

Một giải pháp nữa không thể thiếu là tiếp tục phát triển các sản phẩm mới có tiềm năng và gia tăng giá trị cho các sản phẩm truyền thống. Những sản phẩm mang bản sắc vùng miền như chè Shan tuyết, cà phê Arabica, các loại thảo dược, hoa quả sấy… cần được đổi mới về mẫu mã, câu chuyện sản phẩm và phát triển theo hướng quà tặng đặc sản, sản phẩm du lịch… để nâng cao giá trị sử dụng và khả năng cạnh tranh.

Hướng tới sản phẩm OCOP “có thương hiệu, có thị trường”

Thực tế cho thấy, nếu chỉ dừng lại ở việc đạt sao trong chương trình OCOP, mà không giải quyết được đầu ra, nâng cao giá trị và khả năng cạnh tranh, sản phẩm OCOP sẽ khó phát triển bền vững. Sơn La đang nỗ lực chuyển từ “lượng” sang “chất” trong chương trình này, với mục tiêu đến năm 2025 có thêm ít nhất 100 sản phẩm đạt từ 4 sao trở lên và một số sản phẩm đạt chuẩn 5 sao quốc gia.

Điều quan trọng nhất lúc này là huy động được sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, từ cấp tỉnh đến cơ sở, sự đồng hành của các sở, ngành chuyên môn và tinh thần chủ động đổi mới của các hợp tác xã, doanh nghiệp, hộ sản xuất. Khi đó, OCOP Sơn La sẽ không chỉ là thương hiệu vùng cao, mà còn là sản phẩm mạnh trên bản đồ nông sản Việt Nam.

Quốc Tuấn