Năm 2025, sản phẩm quả mận hậu Sơn La ước đạt sản lượng khoảng 100.000 tấn với chất lượng ngày càng được khẳng định. Để có được thương hiệu, sản lượng mận hậu lớn như hôm nay, nhất là đưa được quả mận trở thành loại cây ăn quả “có tiếng” là cả một quá trình nỗ lực của nông dân, HTX và chính quyền địa phương. Bởi, từng là một trong những tỉnh có tỷ lệ hộ nghèo cao của cả nước, Sơn La đã từng bước chuyển mình nhờ phát triển nông nghiệp, nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao theo hướng hàng hóa. Trong đó, cây mận hậu giữ vai trò then chốt. Loại cây ăn quả đặc trưng này có nguồn gốc từ vùng cao Mộc Châu và nhanh chóng thích nghi với nhiều địa phương trong tỉnh như: Yên Châu, Mai Sơn, Thuận Châu, Bắc Yên,...

Huyện Yên Châu tổ chức Ngày hội Hái mận tại xã Phiêng Khoài.

Nhờ sự hỗ trợ của các chương trình chuyển đổi cơ cấu cây trồng và sự vào cuộc mạnh mẽ của các HTX nông nghiệp, mận hậu không chỉ giúp nông dân có thu nhập ổn định mà còn mở rộng các cơ hội làm ăn, liên kết sản xuất hiệu quả. Đáng nói, sự ra đời và phát triển mạnh mẽ của các HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La đã góp phần quan trọng trong việc nâng tầm giá trị quả mận hậu. Không còn là những hộ sản xuất nhỏ lẻ, mạnh ai nấy làm, giờ đây người trồng mận được tổ chức thành các nhóm sản xuất, liên kết theo chuỗi giá trị từ trồng, chăm sóc, thu hoạch đến bảo quản và tiêu thụ sản phẩm.

Ở Phiêng Khoài (Yên Châu), cây mận hậu được đưa vào trồng từ năm 1990, nhờ khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp, cùng với việc người dân áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong chiết, ghép nên cây mận ra nhiều đợt hoa, cho năng suất và chất lượng quả cao. Từ vài chục ha ban đầu đến nay, toàn xã có 2.110 ha, hiện đang là địa phương có diện tích mận lớn nhất huyện Yên Châu. Xã Phiêng Khoài đã phối hợp với các cơ quan chuyên môn của huyện quy hoạch, xây dựng vùng mận chuyên canh quy mô lớn, tập trung; đẩy mạnh chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc cây mận cho nông dân trên địa bàn theo chuỗi giá trị, ứng dụng khoa học công nghệ và vận động các hộ liên kết sản xuất. Hiện nay, cả xã có 7 HTX chuyên trồng và tiêu thụ mận hậu, hiện nay, tổng sản lượng mận trong vùng đạt gần 20.000 tấn, năng suất đạt từ 12-15 tấn/ha. Đặc biệt HTX nông sản bản địa Noọng Piêu ở bản Kim Chung, xã Phiêng Khoài đã duy trì và liên kết trồng 81 ha mận hậu, áp dụng phương pháp sản xuất an toàn tạo sản phẩm chất lượng đến người tiêu dùng, đặc biệt là xây dựng thành công thương hiệu “Mận Ruby”. Đặc biệt, đầu năm 2025, nông dân trồng mận hậu tại xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu đón nhận tin vui khi được công nhận là vùng mận hậu ứng dụng công nghệ cao đầu tiên của tỉnh và là vùng cây ăn quả thứ 3 của huyện Yên Châu được công nhận.

Các thành viên được hướng dẫn trồng, chăm sóc mận hậu theo hướng hữu cơ, sử dụng hệ thống tưới phun sương, nhỏ giọt, bón phân tự động, kết hợp kỹ thuật tỉa cành, tạo tán nên chất lượng quả được đánh giá cao. Mỗi năm, HTX thu hoạch, tiêu thụ trên 300 tấn mận. Ngoài cung cấp cho các chuỗi siêu thị, cửa hàng thực phẩm sạch, sàn thương mại điện tử; các thành viên HTX còn livestream tại vườn giới thiệu, bán hàng trên mạng xã hội. Đặc biệt với sự hỗ trợ kỹ thuật từ ngành nông nghiệp và sự kết nối từ các doanh nghiệp, các HTX đã giúp bà con nông dân nâng cao năng suất, chất lượng quả mận, đồng thời đưa sản phẩm vươn ra thị trường lớn như: Hà Nội, TP.HCM, thậm chí xuất khẩu sang Trung Quốc và một số thị trường khó tính như: Nhật Bản, Hàn Quốc.

Từ thành công của mô hình trồng mận, nhiều hộ dân trước đây bỏ hoang đất đồi, nay đã tích cực chuyển đổi sang trồng mận hậu. Cùng với sự giúp sức của các chương trình hỗ trợ từ Nhà nước như Chương trình 135, Nghị quyết 30a, phong trào trồng mận đã góp phần kéo giảm tỷ lệ hộ nghèo của Sơn La từ 21,66% năm 2021 xuống còn 11,11% vào cuối năm 2024, đạt chỉ tiêu đề ra; tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm từ 21,34% năm 2021 xuống còn 10,9% vào cuối năm 2024...

Không chỉ góp phần giảm nghèo, cây mận hậu còn tạo ra hàng nghìn việc làm thời vụ trong mùa thu hoạch. Mỗi vụ, các HTX cần huy động hàng chục nghìn lao động tham gia hái, phân loại, đóng gói mận. Nhờ vậy, không chỉ người trồng mà người làm thuê cũng có thêm thu nhập, ổn định cuộc sống.

Các vườn mận thu hút hàng nghìn lượt du khách đến tham quan, trải nghiệm hái mận.

Bên cạnh đó, cây mận còn mở ra cơ hội phát triển du lịch nông nghiệp. Mùa mận chín, những thung lũng mận ở Mộc Châu, Yên Châu thu hút hàng vạn lượt du khách đến tham quan, trải nghiệm hái mận, chụp ảnh giữa rừng hoa trắng. Đây là mô hình kinh tế tổng hợp mang lại giá trị cao, thúc đẩy tiêu thụ tại chỗ và quảng bá hình ảnh địa phương.

Nguyễn Hạnh