Sơn La Ký sự - Bài 49: Xòe Thái
27/12/2013
Múa xòe, còn có tên "xòe khăm khen" (múa cầm tay), có từ xưa có 32 điệu, nổi tiếng nhất là xòe phong Thổ, xòe Mường Lò.
Phổ cập là điệu 'khắm khen' mọi người nắm tay nhau quay vòng tròn, biểu hiện cho tình đoàn kết; điệu 'khắm khăm mới lẩu' tức là nâng khăm mời rượu tỏ lòng yêu quý và mến khách; điệu 'đổn hôn' tức tiến, lùi nhào về phía trước ý nói trời đất dù có bão giông, sống gió nhưng tình cảm con người với nhau thì luôn gắn chặt; Điệu 'phá xí' tức bỏ bốn, tượng trưng cho 4 phương trời đoàn kết giao lưu; điệu 'nhôm khăn' tức tung khăn thể hiện niềm vui mừng mùa màng thắng lợi, xây nhà mới, sinh thêm con cháu, cưới xin…
Ở vùng Mộc Châu - Mai Châu (Tày Đeng) có các điệu xòe chá, xòe ồng bổng, xòe kiếm, xòe đánh máng…
Xòe ồng bổng là 1 điệu múa xưa, động tác đơn giản, mọi người cầm tay nhau nhảy nhót xung quanh đống lửa theo nhịp 'hò huậy, hò huây' mừng thắng lợi giòn giã sau cuộc đi săn về hoặc xung quanh vò rượu cần mừng nhà mới.
Đặc điểm xòe này: trang phục bình thường chỉ có đàn ông xòe, 'nhạc' miệng là tự hô, cổ vũ người xem, vui nhộn phóng khoáng. Điệu xòe 'đánh máng' dành cho nữ giới, cứ 3 cặp mỗi cặp dùng 2 chày gỗ gõ vào máng dùng để giã gạo, tạo ra tiếng chày giòn chắc, nhịp điệu mỗi lúc 1 mạnh…cùng trống chiêng rộn rã.
Các điệu xòe (xe) được các nghệ nhân dân gian xây dựng (32 điệu) luôn mang bóng dáng gần gũi với dân bản như 'xe cúp' (múa nón), xe tẳng chai (múa chai), xe kếp phắc (hái rau), xe cáp (múa sạp)…
Các điệu xòe vòng sôi nổi bao nhiêu thì các điệu xòe đơn, xòe tốp lại tinh tế duyên dáng bấy nhiêu - với triết lý âm dương: trời đất, nước - lửa và ý nghĩa nhân sinh cao cả ẩn chứa kỳ ảo trong các điệu xòe Thái từ xưa tới nay trong các cuộc vui liên hoan, lễ hội.