Di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi.

Sau thất bại trong Chiên dịch Tây Bắc năm 1952 và Thượng Lào năm 1953, thực dân Pháp rút toàn bộ quân đồn trú tập đoàn cứ điểm Nà Sản về đồng bằng Bắc Bộ. Sau đó, chúng tăng cường lực luợng phương tiện chiến tranh cho tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, biển nơi đây thành một pháo đài bất khả xâm phạm", nhằm thu hút bộ đội chủ lực của ta để tiêu diệt và xoay chuyển tình thế. Trước tình hình đó, tháng 12-1953, Bộ Chính trị và Chủ tịch Hồ Chí Minh quyết định mở Chiến dịch Điện Biên Phủ nhằm tiêu diệt toàn bộ lực lượng địch tại đây và kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Ngã ba Cò Nòi là điểm nối giữa đường số 41 (quốc lộ 6 ngày nay) với đường số 13 (quốc lộ 37 ngày nay), là một thung lũng hẹp và sâu, 2 bên là đối đất, nằm ở tọa độ rất thuận lợi cho không quân Pháp đánh phá. Tất cả mọi hoạt động chi viện lực lượng vận chuyển vũ khí, lương thực, dân công... từ Yên Bái sang, từ đồng bằng Bắc Bộ lên Điện Biên Phủ đều phải qua điểm nút ngã ba trọng điểm này. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nói: “Ngã ba Cò Nòi là một cửa ải, tất cả những người ra trận đều phải vượt qua”. Khẩu hiệu xuyên suốt của quân và dân ta trong Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ là “Tất cả cho tiền tuyến”, “Tất cả để chiến thắng”.  Thực dân Phá triệt để lợi dụng yếu điếm Ngã Ba Cò Nòi để tập trung không quân đánh phá ác liệt, nhằm chặt đứt con đường huyết mạnh duy nhất lên Điện Biên Phủ. Trung binh cứ 13 phút địch lại ném bom bắn phá một lần, có ngày 300 quả bom phá, bom nổ chậm, bom napan, bom bướm đã được ném xuống đây.

Tổng đội thanh niên xung phong đã giao nhiệm vụ cho đội thanh xung phong 40 trực tiếp bám trụ phục vụ tuyển dụng từ Yên Bái đến ngã ba Cà Nòi. Nhiều tấm gương dũng cảm, mưu trí, sáng tạo của lực lượng thanh niên xung phong đã được phát huy. Dưới mưa bom, bão đạn, lực lượng thanh niên xung phong ở ngã ba Cò Nòi vẫn hiên ngang dũng cảm thực hiện nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước giao cho. Chiến dịch Điện Biên Phủ của dân tộc ta kết thúc thắng lợi có phần đóng góp quan trọng của lực lượng thanh niên xung phong. Máu của hàng trăm liệt sĩ thanh niên xung phong đã hy sinh anh dũng tại ngã ba lịch sử này, tô thắm thêm trang sử vàng oanh liệt của lực lượng thanh niên xung phong Việt Nam.

Ngày 21-4-2000, Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La khởi công xây dựng. Đài tưởng niệm liệt sĩ thanh niên xung phong tại Ngã ba Cò Nòi. Ngày 7-5-2002 Đài tưởng niệm được khánh thành và đưa vào sử dụng. Di tích được tu bổ, tôn tạo năm 2014. Ngã ba Cò Nòi được xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia ngày 29-4-2004.

Năm 2020, Di tích lịch sử tiếp tục được trùng tu, tôn tạo, nâng cấp với tổng diện tích quy hoạch hơn 10 ha. Giai đoạn 1 của Dự án gồm các hạng mục công trình: Nhà tưởng niệm, bia ghi công và một số hạng mục khác. Ngày 14-7-2021, tỉnh Sơn La tổ chức Lễ khánh thành Khu tưởng niệm tâm linh thuộc giai đoạn 1, Dự án tôn tạo và phát huy giá trị Khu Di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi (Mai Sơn).

Nguồn theo Địa Chí Sơn La xuất bản năm 2020