Trước đây, Pí là loại nhạc cụ dân gian độc đáo không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Thái.

Một trong những nét văn hóa âm nhạc của người dân tộc thái đó là thổi Pí. Cây Pí (cây sáo dọc) thuộc bộ hơi, được làm từ ống giang, ông nứa lấy trên nương, đồi và trong rừng nơi có đồng bào Thái sinh sống. Tiếng Pí được sử dụng trong rất nhiều dịp trong cuộc sống của người Thái như ngày hội, ngày cưới, làm ma chay cũng thổi Pí… tiếng Pí với đủ mọi cung bậc vui, buồn của người thổi mỗi dịp có hội lại vang lên. Đối với người Thái khi được nghe tiếng Pí vang lên qua sự thể hiện của nghệ nhân, người nghe như nhìn thấy cả một miền núi rừng hùng vĩ hoang sơ của những dốc núi quanh co, như nhìn thấy những nếp nhà sàn thấp thoáng trên triền núi. Những âm thanh khiến người nghe chìm đi trong cảm xúc.

Mỗi loại Pí được sử dụng trong một trường hợp riêng và có âm điệu khác nhau. Có Pí được các chàng trai dùng để gọi bạn tình, bày tỏ tình cảm lứa đôi, có Pí dùng để đi săn, thổi gọi thú đến, có Pí lại dùng để thực hiện các nghi thức tín ngưỡng như ngày hội, ngày cưới, ma chay…

Để làm một cây Pí người Thái mất rất nhiều công và cần tỉ mỉ trong từng chi tiết chế tác. Đầu tiên lên rừng lấy nứa phải đi vào những ngày cuối tháng, thời điểm lúc cuối mùa thu dần chuyển sang đông, chọn những cây thẳng đẹp, thân tròn đều… Như vậy để sau này cây Pí không bị mọt, âm thổi ngân vang... Sau khi dùi lỗ xong người chế tác sẽ tạo lam, cài lưỡi gà bằng đồng hoặc bạc ở phần đầu ống thổi. Để chuẩn chỉ kỹ thuật và được âm vang như ý, tất cả các công đoạn làm Pí đều thực hiện thủ công không có máy móc thay thế... 

Trước đây, Pí là loại nhạc cụ dân gian độc đáo không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Thái. Với những chàng trai Thái, Pí như người bạn, còn với các cô gái tiếng Pí lại là thứ âm thanh giúp họ tìm được người trong mộng và cũng qua tiếng Pí người nghe có thể cảm nhận được tâm trạng của người thổi đang vui hay buồn.

Diệp Hương