Hình minh họa.

Dân tộc Mông sinh sống ở hầu khắp các huyện trên địa bàn tỉnh Sơn La song nhiều nhất vẫn là ở vùng cao các huyện Vân Hồ, Mộc Châu, Bắc Yên, Yên Châu, Sông Mã... Từ lâu nghề rèn của đồng bào Mông đã được biết đến và được lưu truyền từ nhiều đời. Hiện nay còn rất ít người Mông còn lưu giữ nghề rèn. Nhưng những thợ rèn ở vùng cao và nhiều thợ rèn khác ở các bản làng người Mông ở tỉnh Sơn La vẫn cố gắng giữ lấy nghề. Bởi vẫn còn những người chỉ ưa dùng dao tự rèn và cũng bởi chất lượng các sản phẩm rèn thủ công được khách hàng tin dùng.

Từ xưa, việc canh tác trên những sườn núi cao với những chân ruộng bậc thang nhỏ, hẹp uốn lượn đòi hỏi bà con phải dùng sức của trâu, bò để cày đất. Ở các vùng núi cao việc mua các công cụ lao động khó khăn, những lưỡi cày hay lưỡi cuốc được người Mông tự đúc bằng kỹ thuật thủ công. Lưỡi cày, cuốc của người Mông làm ra được nhiều người biết và tìm đến mua bởi vừa cứng vừa dẻo đảm bảo lật đất tốt, xén đứt hết rễ cây, gốc cỏ mà không bị gãy. Để rèn một sản phẩm việc đầu tiên của người thợ rèn là chuẩn bị than đốt và đắp lò. Khác với lò của người dưới xuôi, lò của người Mông được đắp bằng đất, mặt lò võng xuống để có thể cho than vào. Để làm ra một sản phẩm, người thợ rèn phải trải qua rất nhiều công đoạn và phải theo một quy trình và cần có hai người, một người kéo bơm gió để than trong lò cháy đều cung cấp nhiệt cho quá trình rèn và một người rèn, khi rèn cho sắt vào nung đỏ, đưa ra để lên đe dùng búa đập, sắt nguội lại cho vào lò nung, rồi đập tạo hình, mài cho sắc, làm nắm cầm…, cứ như thế cho đến khi tạo ra được sản phẩm vừa ý. Do tập quán người Mông ở trên núi cao, đường đi lại khó khăn nên những dụng cụ lao động đều do họ tự làm, tự đúc để tiết kiệm chi phí, phục vụ cho cuộc sống hàng ngày, đồng thời tăng thêm thu nhập cho gia đình. Nghề rèn cũng đòi hỏi người thợ phải có sức khỏe, sự khéo léo, cũng như sự kiên trì và sáng tạo mới có thể cho ra lò những sản phẩm tinh xảo vừa có giá trị làm vật dụng vừa thể hiện bản sắc văn hóa truyền thống độc đáo riêng của dân tộc Mông. Tại mỗi phiên chợ vùng cao có thể bắt gặp rất nhiều những sản phẩm như chiếc cuốc, con dao, cái liềm… Đây chính là những công cụ lao động hết sức gần gũi của bà con được chính tay những người thợ rèn tạo ra.

Trong những năm qua, việc bảo tồn và gìn giữ nghề truyền thống, nhất là nghề rèn của người Mông cũng đã được các cấp, ngành đặt ra. Việc khôi phục, bảo tồn và phát huy, phát triển nghề rèn truyền thống của người Mông góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa độc đáo riêng của dân tộc.

Diệp Hương