Huyện Mộc Châu có diện tích tự nhiên là 1.072,09 km2, chiếm 7,59% diện tích của tỉnh Sơn La. Huyện có Quốc lộ 6, Quốc lộ 43 đi qua, có chung đường biên giới với nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào dài 39,847 km và có 15 đơn vị hành chính trực thuộc, bao gồm thị trấn Mộc Châu, thị trấn Nông trường Mộc Châu và 13 xã. Mộc Châu có vị trí quan trọng cả về kinh tế, văn hóa, xã hội và an ninh, quốc phòng; là vùng trọng điểm phát triển kinh tế, dịch vụ, du lịch của tỉnh Sơn La. Ngày 17/6/2019, tại Quyết định số 532/QĐ-BXD của Bộ trưởng Bộ Xây dựng đã công nhận đô thị Mộc Châu, huyện Mộc Châu tỉnh Sơn La đạt tiêu chí đô thị loại IV, tuy nhiên với ranh giới hành chính toàn bộ thị trấn Mộc Châu và thị trấn Nông Trường Mộc Châu, huyện Mộc Châu với tổng diện tích 12.264,85ha.

Đô thị Mộc Châu là cửa ngõ nối khu vực miền núi Tây Bắc với thủ đô Hà Nội và vùng đồng bằng Bắc Bộ trên tuyến giao thông huyết mạch Quốc lộ 6 và Quốc lộ 43, khu vực lõi đô thị được hình thành trên sự gắn kết của 02 thị trấn: thị trấn Mộc Châu và thị trấn Nông trường Mộc Châu, hình thành không gian đô thị liên kết cùng phát triển và chia sẻ chức năng tương hỗ, với vai trò là trung tâm hành chính - chính trị của huyện, trung tâm dịch vụ du lịch, văn hóa, sinh thái, nghỉ dưỡng của Khu du lịch quốc gia, trung tâm chuyển giao công nghệ, công nghiệp, nông nghiệp công nghệ cao, sản xuất, chế biến sản phẩm nông nghiệp của tỉnh; là vùng đô thị trung tâm của huyện trong tương lai.

Quy hoạch chung xây dựng Khu du lịch quốc gia Mộc Châu đến năm 2030 đã xác định việc xây dựng và phát triển Mộc Châu trở thành một trong những động lực phát triển du lịch vùng trung du miền núi Bắc Bộ; là một nhiệm vụ trọng tâm. Mộc Châu là một trong ba trọng điểm về du lịch của tỉnh Sơn La: Thành phố Sơn La và phụ cận; Khu du lịch quốc gia Mộc Châu gắn với vùng du lịch Mộc Châu và phụ cận; Khu du lịch quốc gia lòng hồ sông Đà. Mộc Châu nằm trong không gian phát triển du lịch trong hành lang Tây Bắc theo Quốc lộ 6, có vị trí trung tâm trong khu du lịch Quốc gia Mộc Châu.

Quy hoạch chung đô thị Mộc Châu, tỉnh Sơn La đến năm 2040 đã được UBND tỉnh Sơn La phê duyệt tại Quyết định số 315/QĐ-UBND ngày 07/02/2024, trong đó xác định Mộc Châu là đô thị xanh, có kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại, thông minh; mang bản sắc văn hóa, cảnh quan thiên nhiên và khí hậu đặc trưng cao nguyên; phát triển bền vững và toàn diện. Đô thị du lịch mang tầm quốc gia; trung tâm phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh; trung tâm sản xuất, chế biến và chuyển giao nông nghiệp công nghệ cao theo hướng tuần hoàn, thân thiện với môi trường; đô thị biên giới gắn với phát triển kinh tế thương mại cửa khẩu quốc tế; có vị trí đặc biệt về chiến lược, quan trọng về quốc phòng an ninh. Bên cạnh đó, UBND tỉnh cũng đã ban hành các quyết định phê duyệt quy hoạch phân khu số 1,2,3,4,5,6 đô thị Mộc Châu, tỉnh Sơn La cụ thể hóa nội dung Quy hoạch chung đô thị.

Việc lập Đề án đề nghị công nhận đô thị Mộc Châu là đô thị loại IV (với phạm vi là toàn bộ địa giới hành chính huyện Mộc Châu) nhằm xác lập cơ sở đánh giá chất lượng đô thị; tổ chức, sắp xếp và quản lý, phát triển hệ thống đô thị, các khu vực nội thị, ngoại thị, khu vực dự kiến thành lập phường; phản ánh đúng trình độ phát triển đô thị, đô thị hóa; làm căn cứ cho công tác quy hoạch, xây dựng, quản lý, hoạch định chính sách phát triển đô thị; thu hút đầu tư, nâng cao chất lượng và điều kiện sống đô thị phục vụ nhiệm vụ xây dựng đô thị Mộc Châu đủ tiêu chuẩn công nhận thị xã vào năm 2025.

Với nhiệm vụ xây dựng huyện Mộc Châu đủ điều kiện được công nhận là thị xã giai đoạn 2021 - 2025, đề án phân loại đô thị là một trong 5 tiêu chuẩn để thành lập của thị xã (theo khoản 4 Điều 6 Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội) và là căn cứ pháp lý lập đề án thành lập thị xã theo điểm a khoản 16 Điều 1 Nghị quyết 27/2022/UBTVQH15 (được sửa đổi bổ sung điểm e, Khoản 1, Điều 29 của Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016 của Ủy Ban Thường vụ Quốc hội) về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính.

Đối chiếu các tiêu chí phân loại đô thị quy định tại Nghị quyết số 26/2022/UBTVQH15 ngày 21/9/2022 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phân loại đô thị thì đô thị Mộc Châu đạt điều kiện được công nhận loại đô thị theo quy định. Đề án đề nghị công nhận đô thị Mộc Châu đạt tiêu chí đô thị loại IV đã thực hiện đúng trình tự, thủ tục theo quy định. Theo đó, Sở Xây dựng đã chủ trì thẩm định, trình UBND tỉnh trình Bộ Xây dựng đề nghị công nhận đô thị Mộc Châu, tỉnh Sơn La đạt tiêu chí đô thị loại IV.

Ngày 28/10/2024, Bộ Xây dựng đã có Quyết định số 1008/QĐ-UBND về việc công nhận đô thị Mộc Châu, tỉnh Sơn La đạt tiêu chí đô thị loại IV với phạm vi gồm toàn bộ huyện Mộc Châu hiện hữu, diện tích 107.209,47ha, dân số 148.259 người, trong đó khu vực dự kiến nội thị, diện tích 15.826,62ha, dân số 83.520 người, gồm toàn bộ diện tích và dân số của thị trấn Mộc Châu, toàn bộ dân số và một phần diện tích của thị trấn Nông trường Mộc Châu và một phần diện tích và dân số các xã Phiêng Luông, Mường Sang, Đông Sang.

Đồng thời, ngày 28/10/2024, Bộ Xây dựng cũng đã ban hành Quyết định số 1009/QĐ-UBND ngày 28/10/2024 về việc công nhận khu vực dự kiến thành lập phường thuộc đô thị Mộc Châu, tỉnh Sơn La đạt tiêu chuẩn trình độ phát triển cơ sở hạ tầng đô thị, bao gồm: Khu vực dự kiến thành lập phường Mộc Lỵ (gồm một phần thị trấn Mộc Châu, diện tích 7,03 km2, dân số 8.546 người). Khu vực dự kiến thành lập phường Mộc Sơn (gồm một phần thị trấn Mộc Châu, diện tích 7,22 km2, dân số 10.337 người). Khu vực dự kiến thành lập phường Bình Minh (gồm một phần thị trấn Nông trường Mộc Châu, diện tích 16,85 km2, dân số 8.667 người). Khu vực dự kiến thành lập phường Thảo Nguyên (gồm một phần thị trấn Nông trường Mộc Châu, diện tích 17,02 km2, dân số 14.803 người). Khu vực dự kiến thành lập phường Cờ Đỏ (gồm một phần thị trấn Nông trường Mộc Châu, diện tích 36,07 km2, dân số 10.030 người). Khu vực dự kiến thành lập phường Vân Sơn (gồm một phần thị trấn Nông trường Mộc Châu, diện tích 6,19 km2, dân số 5.556 người và một phần xã Phiêng Luông, diện tích 16,57km2, dân số 4.798 người). Khu vực dự kiến thành lập phường Đông Sang (gồm một phần xã Đông Sang, diện tích 30,66km2, dân số 9.288 người). Khu vực dự kiến thành lập phường Mường Sang (gồm một phần xã Mường Sang, diện tích 20,66km2, dân số 11.495 người).

Đô thị Mộc Châu sau nhiều năm xây dựng và phát triển kể từ khi được thành lập, huyện Mộc Châu đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng phát triển đô thị, góp phần nâng cao chất lượng sống của người dân đô thị. Đô thị đã khẳng định xứng đáng là đô thị tiềm năng của tỉnh Sơn La, là một trong những động lực chủ đạo góp phần thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế - xã hội và đô thị hóa của tỉnh.

Lường Thu Thủy